Çocuklarımız büyüdükçe artan yetileri ve potansiyellerini ölçebilme gereksinimindedir. Bunu yaparken de özgürlüğe ihtiyaç duyarlar. Bu bahsedilen özgürlük sınırsız özgürlük değildir. Sınırlar ve kurallar çocuklarımızın öğrenme ve keşfetme sürecinde oldukça önemli bir yere sahiptir.
Toplumsal olarak çocuk yetiştirirken anne babaları zorlayan konulardan en önde geleni çocuklara “uygun ve güvenli sınırlar” koymadır. Ada toplumu olmamız, geniş ailemizle yakın temas ederek yaşamamız, çocuklarımızı ikiden fazla ebeveynli (büyük anne ve babalar, teyzeler, halalar, dayılar amcalar) ailelerde yetiştirmemiz ve toplumsal olarak kurallara uymak konusunda zorluklar yaşamamız anne-babaların bu zorluklarını daha da artırmaktadır.
Sınırların belirlenmesi ve kuralların olması neden gereklidir?
Huzurlu ve dengeli bir birlikte yaşamı sağlayabilmek için ebeveynler tarafından sınırların belirlenmesi ve bazı kuralların oluşturulması gereklidir. Kuralların ve sınırların olmadığı ailelerde karmaşa kaçınılmazdır. Sınırlar ve kuralların bulunması çocuğu tehlikelere karşı koruyacağı gibi, büyüyüp gelişirken yolunu-yönünü belirlemesine yardımcı olacaktır. Ayrıca net sınırlar ve kuralların bulunması, çocukların hem aile içinde, hem de arkadaş ve okul ortamında onaylanabilir davranışlar geliştirmesine yardımcı olacaktır. Çocuklarımız dünyaya açıldıklarında daha az çatışmalar, reddedilmeler ve olumsuz tepkilerle karşı karşıya geleceklerdir. Sınırlar ve kurallara uymayı öğrenmeyen çocuklar ayrıca sağlıklı baş etme yöntemleri de geliştiremedikleri için ruhsal olarak da daha dayanıksız olacak ve psikiyatrik hastalıklar geliştirebilme riskleri artacaktır.
Her çocuk yaşına uygun ve sağlıklı denemelere imkan sağlayacak kadar geniş ancak güven duygusu oluşturacak ve sorumluluk bilinci kazandıracak kadar kısıtlayıcı sınırlara gerek duyar. Anne-babaların sınırları belirleme ve kuralları oluşturma süreci içerisinde devamlı olarak cevaplandırması gereken sorular bulunmaktadır: Ne kadar özgürlük, güç ve kontrol gerekli? Ne kadarı çok fazla? Ne kadarı çok az? Ne kadarı da tam kararında?
Çok kısıtlayıcı olan sınırlar aşırı kontrol, çok geniş olan sınırlar kontrolsüzlük, tutarsız olan sınırlar ise karışık kontrol anlamına gelmektedir. Bunlar sağlıksız ve güvensiz sınır koyma yöntemleridir. Böyle sınırlar çocukların sağlıklı bir şekilde keşif yapabilmelerini engelleyeceği gibi öğrenme fırsatlarını sınırlayacak ve aşırı test etmeleri, sınırları zorlamaları, sık sık isyan etmelerine yol açacaktır.
Sınırları belirleme dinamik bir süreçtir. Çocuklar büyüdükçe, sağlıklı keşiflere izin verecek kadar geniş, güvenliklerini sağlayacak kadar ve sorumluluk kazandıracak kadar kısıtlı, ancak gelişim ve değişime fırsat tanıyacak kadar esnek sınırlara ihtiyaç duyarlar.
Sınırlar ve kurallar oluşturulurkennelere dikkat edilmelidir?
– Sınırlar ve kuralların yaş ve gelişim dönemine uygun olması
– Uygulama sırasında net ve kararlı olunması
– Sınırlar ve kurallar yerleştirilirken tutarlı olunması (her seferinde aynı sınır ve kuralın uygulanması)
– Sınırlar ve kurallar oluşturulurken anne-babalar arasında bulunan
fikir ayrılıklarının çocuklar önünde yaşanmaması ve anne babalar arasında çözümlenmesi
– Anne babaların birbirlerinden haberdar olması ve iyi bir iletişim içerisinde olması
– Anne babaların sözler ve davranışlarının birbiri ile tutarlı olması
– Geniş aile bireylerinin konulan sınır ve kuralları sabote etmemesi için gerekli önlemlerin alınması
Sınır ve kurallara uyulması için ne yapılmalıdır?
Tüm çocuklar birbirine benzemez. Kimilerine sadece kuralı hatırlatmak yeterli olurken, kimilerine ise kurala uymadığı zaman yaptırım uygulanacağı uyarısında bulunmak gerekli olabilir. Ancak bu tehdit boyutunda kalmamalıdır. Yaklaşım ve tutumumuz, çocuğun kurallara uyup uymaması ve ciddiye alıp almamasında belirleyici olacaktır. Ciddi ve kararlı bir ses tonu ile “HAYIR” demek çoğu zaman yeterli olurken, zorlayan çocuklarda ise yapılan yanlış davranışın bir yaptırımı olduğu bildirilmeli ve yaş ve gelişim dönemine uygun yaptırımlar (cezaları kararlılıkla uygulanmalıdır. Uygulanan yaptırımlar kesinlikle fiziksel ve duygusal içerikli olmamalıdır.
Unutulmamalıdır ki çocuklarla yapılan tartışmalar ve “yapma, etme” gibi sözel uyarılar çoğu zaman işe yaramayacaktır. Sınırlar ve kuralları yerleştirmek ancak ve ancak tutarlı ve kararlı olunursa gerçekleşecektir. Çocuğunuza sınır koymak hem sizin hem de çocuklarınızın hayatlarını kolaylaştıracağı gibi, onları hayata karşı daha dayanıklı ve donanımlı kılacaktır.
Uzm. Dr. Ayşe Zeki
Çocuk ve Ergen Psikiyatristi
