Tortikolis klinik olarak dönük ya da eğik boyun anlamına gelmektedir. Çocuklarda oldukça sık görülen bir problemdir ve konjenital (doğuştan) ya da sonradan kazanılmış olabilir. Doğuştan muskular tortikolis en sık rastlanan formudur. Sıklığı %1-2 civarındadır ve makat gelişi olan çocuklarda daha sık gözlenmektedir.
Sebebi tam olarak bilinmemektedir. Anne karnında ya da doğum sırasında oluşan bir olaya bağlı baş pozisyonundaki bir bozukluğun sternokleidomastoid kasta fibrozisle (sertleşme, kısalma) sonuçlanması suçlanmakla birlikte bu her durumda geçerli bir sebep olarak saptanamamıştır. Ailesel yatkınlıktan da söz edilmektedir.
Klinik özellikler: Tortikolis genellikle doğum sonrası 2-4. Haftalarda ortaya çıkar. Bebek başını bir tarafa doğru eğik tutma eğilimindedir. Sağ taraf tutuluşu soldan daha sık rastlanmaktadır.
Muayene bulguları: Bebeğin boynu bir tarafa doğru eğiktir ve diğer tarafa boyun hareketleri kısıtlıdır. Çene karşı tarafa dönüktür. Tutulan taraftaki boyun kasının tipik sertliği kasın 1/3 alt kısmında ele gelebilir. Kitle sert ve kenarları sınırlıdır. Genellikle 2-6 ay arasında kendiliğinden ortadan kalkar. Nadiren şiddetli vakalarda yüzde asimetriyle birlikte seyreder. Tortikolisi olan çocuklarda eşlik eden bazı kas iskelet sistemi anomalileri olabilir. Bunlar kalça displazileri, ayak parmaklarında ve ayakta şekil bozuklukları, C1-2 subluksasyon gibi.
Tanı: Tanı klinik olarak yaşamın ilk 2-4 haftasındaki bebeklerin baş asimetrisi ve sternokleidomastoid kastaki ele gelen kitle ile konur. Radyolojik olarak ultrasonografi ile kas içerisindeki sertlik gösterilebilir.
Tedavi: Tortikolis kendi kendine iyileşebileceği gibi tedavi edilmezse baş ve yüzde şiddetli asimetriye de yol açabilir. Bu nedenle aile veya çocuk hastalıkları uzmanı tarafından fark edilince fizik tedavi ve rehabilitasyon hekimine yönlendirilmesi önemlidir. Hastanın durumuna göre; aktif ve pasif germe egzersiz tedavisi ve çevresel düzenlemeler ile birkaç ay içinde düzelir. Hastanın
düzenli takibi önemlidir. Ortalama tedavi süresi 4-5 ay kadardır. Ne kadar erken tedaviye başlanırsa süre o kadar kısalır.
Tedavinin hedefi bebeğin başının orta hat duruşunu sağlayacak doğru pozisyonlanması ve taşınması, çevresel düzenlemelerin ona göre yapılması ve aktif ve pasif olarak kısalmış kasın gerilmesi ve başın aktif olarak orta hatta gelmesini sağlayacak çalışmaların yaptırılmasıdır.
Pozisyonlama ve taşıma: Bebek beslenirken çenesinin etkilenmiş olan tarafa doğru dönmesi sağlanacak şekilde tutulmalıdır. Bebeğin oyuncakları ve dikkatini çekecek şeyleri etkilenen tarafa yerleştirmek gerekir. Böylece bebek onlara bakabilmek için başını o tarafa çevirdiğinde kısa olan kası gerecektir.
Pasif germe: Programın pasif bölümü kısalmış olan kasın gerilmesidir. Bu egzersizin etkili olabilmesi için bebek relax olmalı ve karşı direnç uygulamamalıdır. Ailenin bu egzersizleri bebeğe periyodik bir şekilde düzenli olarak yaptırması sağlanmalıdır. Örneğin uykuda veya her altını değiştirirken vs. Aşağıdaki germe egzersizleri her sette 4-5 tekrar ve her biri 1-2 dakika olacak şekilde yapılmalıdır.
- a) Bebek sırtüstü yatar ya da oturtulmuş pozisyonda iken bir el bebeğin etkilenmemiş taraf omzuna yerleştirilir. Diğer el nazikçe bebeğin çenesini etkilenen tarafa doğru çevirerek çenenin omuz başına değmesini sağlamaya çalışır. Bu egzersiz tortikolisin rotasyonel komponentini düzeltecektir. Örneğin bebeğin sağ tortikolisi varsa sol omuz bir elle sabitlenir ve diğer el bebeğin çenesini sağa doğru çevirir.
- b) Bebeğin başı etkilenmeyen tarafa doğru eğdirilerek o taraf kulağın omuz başına değdirilmesine çalışılır. Bu egzersiz tortikolisin eğiklik kompnentini düzeltecektir. Örneğin bebeğin sağ tortikolisi varsa sağ omuz sabitlenir ve bebeğin başı sol omuza doğru eğdirilir.
İzlem: Bebek 2-4 haftalık sürelerle izlenmelidir. Ev egzersiz programları ile 4-6 haftada sertlik ve hareketlerde iyileşme belirtileri görülmüyorsa fizik tedavi programına alınmalıdır. Bebek 4-5 aylık olduğunda bazen yumuşak boyunluk (tortikolis için tubuler ortez) kullanılabilir.
KKTC Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Uzman Hekimleri Derneği adına
Uzm.Dr.Seide KARASEL
Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Hekimi
seidekarasel@hotmail.com
01.11.2014
